Cây su su

1. Giới thiệu chung

Cây su su (Sechium edule) thuộc họ Bầu bí (Cucurbitaceae), là một trong những cây rau ăn quả phổ biến tại Việt Nam. Loại cây này phát triển mạnh ở các vùng có khí hậu mát mẻ như Sa Pa, Tam Đảo, Mộc Châu, Đà Lạt. Với đặc tính dễ trồng, năng suất cao, thời gian thu hoạch kéo dài và đa dạng giá trị sử dụng (quả, ngọn, lá non), cây su su là lựa chọn phù hợp trong các mô hình nông nghiệp sinh thái và rau an toàn.

Su su không chỉ là một cây trồng quen thuộc trong đời sống mà còn là cây rau màu có tiềm năng kinh tế ổn định, phù hợp cả với nông hộ quy mô nhỏ và các trang trại trồng rau quy mô lớn.

2. Đặc điểm thực vật học

Cây su su là cây thân thảo, dây leo khỏe, sống lâu vụ, sinh trưởng mạnh nhờ hệ thống tua cuốn mọc ở nách lá. Thân và cành mềm, màu xanh hoặc hơi tím, dài đến vài mét khi có điều kiện phát triển thuận lợi.

Lá cây có hình tim hoặc hình trứng rộng, chia 3–5 thùy nông, mép có răng cưa nhỏ. Phiến lá phủ lông mịn, mặt trên xanh đậm, mặt dưới nhạt màu hơn.

Hoa su su là hoa đơn tính cùng gốc:

• Hoa đực mọc thành chùm, nhỏ, màu vàng nhạt.
• Hoa cái mọc đơn lẻ ở nách lá, phía dưới bầu hoa hình tròn là phần phát triển thành quả.

Quả su su có hình dáng giống quả lê, dài 10–20 cm, nặng khoảng 200–500g tùy giống. Quả có thể trơn hoặc có rãnh nhẹ, màu xanh nhạt đến xanh đậm. Mỗi quả chứa một hạt lớn duy nhất, không tách rời khỏi phần thịt quả.

Quả hà hạt su su

Rễ thuộc dạng rễ chùm, phát triển sâu, lan rộng, giúp cây hấp thu tốt nước và dưỡng chất, đồng thời chống chịu hạn khá tốt

3. Điều kiện sinh thái thích hợp

Cây su su phát triển tốt ở vùng có khí hậu mát mẻ quanh năm, nhiệt độ lý tưởng từ 15–25°C. Nhiệt độ trên 30°C làm giảm khả năng ra hoa và đậu quả. Tại vùng đồng bằng, cây chỉ trồng được vào vụ đông hoặc thời điểm thời tiết mát.

Cây ưa sáng, cần nhiều ánh nắng trực tiếp để ra hoa và cho quả tốt. Những nơi nhiều bóng râm sẽ làm cây ít quả, dễ rụng hoa.

Đất trồng cần tơi xốp, giàu mùn, giữ ẩm tốt nhưng không bị úng nước. Độ pH thích hợp là từ 6,0–6,5. Những chân đất cao, thoát nước tốt là lựa chọn lý tưởng để trồng cây su su.

4. Kỹ thuật trồng trọt

Nhân giống

Cây su su được nhân giống bằng quả già đã mọc mầm. Cần chọn quả giống đạt tiêu chuẩn:

• Kích thước đều, nặng tay, không bị dập nát
• Quả chín sinh lý, đã nảy mầm dài 10–15 cm
• Mầm khỏe, thẳng, không bị sâu bệnh

Chuẩn bị đất và hố trồng

• Đào hố sâu 40–50 cm, rộng 40 cm, cách nhau 3–4 m
• Mỗi hố bón lót 3–5 kg phân chuồng hoai mục, 0,5 kg vôi bột và 0,3 kg phân lân
• Lấp đất mịn, đặt quả giống nằm ngang, mầm hướng lên trên, lấp kín 2/3 quả

Làm giàn

Cây su su cần giàn chắc chắn vì cây leo mạnh và mang quả nhiều. Giàn cao 2–2,5 m, rộng thoáng, làm bằng tre, gỗ, lưới kẽm hoặc dây thép. Có thể làm giàn chữ A, giàn mái bằng hoặc giàn đơn tuỳ địa hình.

Tưới nước và bón phân

• Tưới nước đều đặn, giữ ẩm thường xuyên, nhất là giai đoạn cây ra hoa, đậu quả
• Bón thúc định kỳ 20–25 ngày/lần bằng phân NPK hoặc phân hữu cơ sinh học
• Có thể dùng dịch chuối, phân cá, chế phẩm sinh học để tăng dinh dưỡng hữu cơ

Tỉa nhánh và chăm sóc

• Tỉa bớt lá già, cành sâu bệnh, nhánh yếu để thông thoáng giàn
• Tạo tán hợp lý giúp ánh sáng xuyên đều, hạn chế bệnh nấm và rụng hoa

5. Giá trị sử dụng của cây su su

Cây su su (Sechium edule) là cây rau ăn quả có giá trị sử dụng đa dạng, được đánh giá cao cả về mặt dinh dưỡng, kinh tế và tiềm năng phát triển trong mô hình nông nghiệp bền vững.

5.1. Giá trị dinh dưỡng

Quả và ngọn su su chứa hàm lượng cao các dưỡng chất thiết yếu cho cơ thể, bao gồm:

• Vitamin: Đặc biệt là vitamin C, vitamin B6, folate – giúp tăng cường miễn dịch, hỗ trợ thần kinh và tuần hoàn máu.
• Khoáng chất: Kali, magie, canxi và sắt – có vai trò trong cân bằng huyết áp, chắc xương và ngăn ngừa thiếu máu.
• Chất xơ: Hỗ trợ hệ tiêu hóa, cải thiện chức năng ruột và kiểm soát đường huyết.
• Nước: Chiếm tới 90–95% khối lượng quả, giúp thanh nhiệt, giải độc và hỗ trợ giảm cân hiệu quả.

Với hàm lượng calo thấp, su su là loại rau quả lý tưởng cho người mắc bệnh tim mạch, tiểu đường, người cao tuổi và người ăn kiêng.

5.2. Giá trị ẩm thực

Cây su su là loại rau ăn quả có khả năng chế biến đa dạng:

• Quả su su có thể luộc, xào, kho, hầm, nấu canh hoặc làm salad.

• Ngọn và lá non dùng xào tỏi, nấu canh hoặc ăn kèm lẩu, có vị ngọt mát, mềm và dễ tiêu hóa.

Ngọn su su xào

Su su hiện diện trong nhiều bữa ăn gia đình từ đồng bằng đến vùng cao, đồng thời là nguyên liệu phổ biến trong các nhà hàng, quán ăn, đặc biệt tại các khu du lịch vùng núi.

6. Kết luận

Cây su su là loại cây rau màu có giá trị kinh tế và dinh dưỡng cao, phù hợp với điều kiện sinh thái vùng núi, trung du và vụ đông ở đồng bằng. Với đặc tính dễ trồng, hiệu quả sử dụng cao và ít sâu bệnh, su su là lựa chọn lý tưởng trong các mô hình nông nghiệp an toàn, nông nghiệp hữu cơ hoặc phát triển nông nghiệp hàng hóa tại địa phương.